Ghi nhận một trường hợp phục hồi hoàn toàn hoại tử da chóp mũi sau phẫu thuật nâng mũi bằng oxy cao áp

Hoại tử da mũi sau nâng mũi là biến chứng hiếm gặp nhưng có hậu quả nặng nề về thẩm mỹ và tâm lý. Nguyên nhân trực tiếp là thiếu máu cục bộ: mạng lưới vi mạch bị tổn thương, chèn ép hoặc co thắt kéo dài khiến da không được nuôi dưỡng. Ở nâng mũi đường mở, lớp da chóp được bóc tách và hoạt động như vạt tại chỗ, phụ thuộc vào cuống mạch ở trụ và thành bên mũi. Nếu phù nề dai dẳng, băng nẹp quá chặt hoặc nền mô suy yếu, dòng máu nuôi có thể giảm tới ngưỡng nguy hiểm, da đổi màu từ đỏ bầm sang tím than rồi đen khô. Với bệnh nhân phẫu thuật chỉnh sửa nhiều lần, nguy cơ cao hơn rõ rệt vì mô sẹo “bóp nghẹt” vi mạch và làm biến dạng mạng lưới bàng hệ.

Ca bệnh minh họa

Bệnh nhân nữ 55 tuổi, đã nâng mũi hai lần trước đó. Năm ngày sau phẫu thuật lần ba, vùng chóp và trụ mũi chuyển tím sẫm, xuất hiện mảng hoại tử đen khô, ranh giới rõ. Bệnh nhân không hút thuốc, không bệnh mạn tính. Nhóm điều trị chẩn đoán: Hoại tử da toàn bộ độ dày trên nền mô sẹo, cơ chế thiếu máu cục bộ trội. Phác đồ tích cực được triển khai ngay, với liệu pháp oxy cao áp (OXCA) làm trung tâm.

Mảng hoại tử đen khô vùng chóp mũi sau phẫu thuật.

Liệu trình điều trị

Bệnh nhân trải qua 50 buổi OXCA trong buồng đơn, mỗi buổi được thở oxy tinh khiết ở áp suất 2,0 ATA trong 90 phút. 10 ngày đầu phối hợp truyền tĩnh mạch nhằm cải thiện vi tuần hoàn và hạn chế tổn thương thiếu máu - tái tưới máu (Cerebrolysin, Piracetam, Glutathione, Vitamin C). Vết thương được chăm sóc theo nguyên tắc sạch - khô - bảo tồn vảy - tránh đè ép, theo dõi bằng hình ảnh.

- Trước điều trị: Mảng hoại tử đen phủ chóp.

- Sau 20 buổi: Phù nề giảm, hoại tử co nhỏ, xuất hiện mô hạt đỏ.

- Kết thúc 50 buổi: Mảng hoại tử bong hết, nền mô tái biểu mô hóa, sẹo tối thiểu, hình dáng mũi được bảo tồn, không cần ghép da.

Bệnh nhân còn ghi nhận giấc ngủ cải thiện.

Cơ chế tác động

Giai đoạn sớm, oxy hòa tan trong huyết tương tăng gấp 10-15 lần, khuếch tán vào mô ngay cả khi vi mạch bị tắc hoặc chèn ép. Vùng giáp ranh quanh lõi hoại tử nhờ đó được “cứu sống”, tránh lan rộng. OXCA còn gây co mạch có lợi, giảm phù nề, giải phóng chèn ép, đồng thời điều hòa phản ứng viêm nhờ giảm cytokine tiền viêm.

Khi nền ổn định, liệu trình tiếp tục tạo “xung động oxy” hằng ngày, kích hoạt VEGF, NO, huy động tế bào tiền thân nội mô từ tủy xương, thúc đẩy tân tạo mạch. Quá trình này cần vài tuần để mạng lưới mao mạch mới trưởng thành, do đó 40–50 buổi là lý tưởng cho liền thương bền vững, sẹo thẩm mỹ hơn.

Vai trò hỗ trợ của truyền tĩnh mạch

Trong 10 ngày đầu, Piracetam giúp cải thiện vi tuần hoàn bằng giảm kết dính hồng cầu; Cerebrolysin giàu peptide tăng trưởng hỗ trợ sửa chữa mô; Vitamin C và Glutathione trung hòa gốc tự do, bảo vệ màng tế bào trong quá trình tái tưới máu có kiểm soát. Tuy nhiên, các thuốc này chỉ có vai trò hỗ trợ, không thay thế OXCA, và cần được chỉ định trong môi trường y tế chặt chẽ.

Trải nghiệm và an toàn

Mỗi buổi OXCA kéo dài 90 phút, bệnh nhân có thể đọc sách, nghe nhạc, hoặc ngủ. Cảm giác đầy tai khi tăng - giảm áp giống đi máy bay, kỹ thuật viên hướng dẫn cách cân bằng. An toàn được đảm bảo bằng sàng lọc chống chỉ định (tràn khí màng phổi, phẫu thuật tai giữa gần đây, động kinh không kiểm soát, thai sớm). Tác dụng phụ thường nhẹ như tức tai, nặng xoang. Hiếm khi có biến cố nghiêm trọng.

Cửa sổ “vàng” để can thiệp thường trong 48-72 giờ đầu, song ở giai đoạn muộn OXCA vẫn có lợi nhờ cơ chế tân tạo mạch. Liệu trình tùy mức độ tổn thương: Thường 20-40 buổi, ca phức tạp như revision nhiều lần có thể cần tới 50 buổi.

Giới hạn và phối hợp

OXCA không phải “thần dược” thay thế mọi can thiệp. Phương pháp hiệu quả nhất khi yếu tố chèn ép cơ học đã được xử lý. Nếu có vật liệu gây chèn ép, nẹp quá chặt hoặc mô hoại tử lỏng lẻo, bác sĩ có thể phải cắt lọc, thậm chí tái tạo. Ngay cả khi đó, OXCA vẫn giúp tăng tỷ lệ sống của vạt và mảnh ghép. Trong ca bệnh này, do khung mũi ổn định, OXCA đủ để cứu mô và tối ưu kết quả.

Thông điệp cộng đồng

Bài học quan trọng là chọn cơ sở phẫu thuật uy tín, có kế hoạch dự phòng biến chứng. Người từng phẫu thuật trước cần được thăm khám kỹ để đánh giá mô sẹo và tưới máu, đặt mục tiêu thẩm mỹ thực tế. Sau mổ, cần theo dõi sát, đặc biệt khi có dấu hiệu: Đau căng tăng nhanh, da đổi sang tím than hoặc đen khô, lạnh đầu mũi, dịch hôi, nẹp quá chặt khiến da quanh mép trắng bệch.

Tại nhà, người bệnh chỉ nên giữ vết mổ khô sạch, tránh tỳ đè khi ngủ, không tự tháo nẹp, không bôi dung dịch mạnh khi chưa có chỉ định. Chế độ sống lành mạnh, uống đủ nước, không hút thuốc là yếu tố bảo vệ vi mạch.

Vai trò của trung tâm OXCA

Trung tâm oxy cao áp được ví như “trạm cấp cứu vi mạch” trong mạng lưới chăm sóc sau phẫu thuật thẩm mỹ. Tại đây, bệnh nhân được cá thể hóa phác đồ, theo dõi bằng ảnh và thang điểm lành vết thương, phối hợp liên chuyên khoa với phẫu thuật tạo hình, da liễu, tai mũi họng. Nhờ đó, tỷ lệ mất mô giảm, nguy cơ phải tái tạo cũng giảm đáng kể.

Kết luận

Hoại tử da mũi sau nâng mũi không đồng nghĩa với mất mũi hay sẹo xấu vĩnh viễn. Cơ hội phục hồi vẫn còn nếu phát hiện sớm và kiên trì điều trị đúng phác đồ. Ca bệnh của người phụ nữ 55 tuổi cho thấy: Sau 50 buổi OXCA ở áp suất 2,0 ATA - 90 phút/buổi, mô hoại tử được cứu hoàn toàn, không cần ghép da, cấu trúc và thẩm mỹ mũi được bảo tồn.

Thông điệp cuối cùng cho cộng đồng: Thời gian chính là mô sống. Nếu sau phẫu thuật bạn thấy chóp mũi đổi màu, lạnh buốt hoặc đau căng tăng nhanh, hãy đến ngay cơ sở y tế hoặc trung tâm oxy cao áp để được xử trí kịp thời. Khi mô được “thở” đúng cách, cơ thể có thể tự chữa lành một cách ngoạn mục./.

Tin bài: Bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng (Trung tâm NCĐTKTC/Viện Y sinh Nhiệt đới)